Dậy thì là giai đoạn cơ thể bạn chuyển từ trẻ em sang người lớn. Bạn sẽ nhận ra mình đang bước vào giai đoạn này qua những thay đổi của cơ thể.
Thông thường, những thay đổi này bắt đầu từ 8–14 tuổi ở bé gái và 9–15 tuổi ở bé trai. Khoảng tuổi này khá rộng và hoàn toàn bình thường — vì thế bạn có thể phát triển sớm hơn hoặc muộn hơn bạn bè vài năm.
Nhưng đôi khi, một người vượt qua độ tuổi dậy thì bình thường mà chưa xuất hiện bất kỳ dấu hiệu thay đổi cơ thể nào. Điều này được gọi là dậy thì muộn. Bác sĩ thường có thể giúp thanh thiếu niên bị dậy thì muộn phát triển và bắt kịp với bạn bè.
Dấu hiệu của tuổi dậy thì
Nếu bạn là bé gái, bạn sẽ thấy:
- Ngực phát triển
- Mọc lông mu
- Tăng trưởng chiều cao nhanh
- Bắt đầu có kinh nguyệt
- Cơ thể trở nên mềm mại hơn với phần hông rộng hơn
Nếu bạn là bé trai, bạn sẽ thấy:
- Mọc lông mu và lông mặt
- Tăng trưởng chiều cao nhanh
- Tinh hoàn và dương vật lớn dần
- Cơ thể thay đổi — vai rộng hơn và cơ bắp phát triển
Những thay đổi này do cơ thể sản xuất nhiều hormone sinh dục hơn — testosterone ở nam và estrogen ở nữ.
Điều gì xảy ra trong dậy thì muộn?
Dấu hiệu ở bé trai:
- Dương vật và tinh hoàn chưa bắt đầu lớn lên vào tuổi 14
- Thời gian phát triển cơ quan sinh dục kéo dài hơn 5 năm
- Thấp hơn bạn bè cùng tuổi, vốn đã bước vào giai đoạn tăng trưởng nhanh
Dấu hiệu ở bé gái:
- Chưa có sự phát triển của ngực vào tuổi 14
- Không có kinh nguyệt trong vòng 5 năm sau khi ngực bắt đầu phát triển, hoặc sau tuổi 16
Nguyên nhân gây dậy thì muộn
Yếu tố gia đình
Phần lớn, đây chỉ là đặc điểm phát triển tự nhiên trong gia đình. Bố mẹ, cô chú, anh chị hoặc họ hàng của bạn có thể từng phát triển muộn. Đây gọi là constitutional delay — dậy thì muộn tự nhiên. Trường hợp này không cần điều trị; bạn vẫn sẽ phát triển bình thường, chỉ là muộn hơn người khác.
Các vấn đề sức khỏe
Một số bệnh lý mãn tính có thể ảnh hưởng đến sự phát triển:
- Tiểu đường, xơ nang, bệnh thận hoặc hen suyễn có thể khiến cơ thể phát triển chậm hơn.
- Suy dinh dưỡng hoặc thiếu chất khiến cơ thể không đủ điều kiện để dậy thì đúng thời điểm.
- Rối loạn ăn uống như anorexia nervosa làm cơ thể giảm cân quá mức, dẫn đến ngừng phát triển.
- Bé gái tập luyện thể thao cường độ cao có thể quá gầy — cơ thể cần đủ lượng mỡ để bắt đầu dậy thì và có kinh nguyệt.
Dậy thì muộn cũng có thể xảy ra do vấn đề ở tuyến yên hoặc tuyến giáp — các tuyến tạo ra hormone quan trọng cho sự tăng trưởng.
Một số trường hợp liên quan đến bất thường nhiễm sắc thể, ví dụ:
- Hội chứng Turner: Một trong hai nhiễm sắc thể X ở bé gái bị thiếu hoặc bất thường, ảnh hưởng đến sự phát triển buồng trứng và việc sản xuất hormone.
- Hội chứng Klinefelter (XXY) ở bé trai: Làm chậm phát triển sinh dục, trẻ thường cao hơn bình thường và có thể gặp khó khăn trong học tập.
Chẩn đoán dậy thì muộn
Tin vui là: nếu có vấn đề, bác sĩ thường có thể giúp thanh thiếu niên phát triển bình thường. Nếu bạn lo lắng mình phát triển chậm, hãy đi khám.
Bác sĩ sẽ:
- Khám tổng quát
- Hỏi về tiền sử bệnh và tiền sử phát triển của gia đình
- Hỏi về các loại thuốc bạn đã dùng
- Xem biểu đồ tăng trưởng của bạn
Bác sĩ cũng có thể:
- Làm xét nghiệm máu để kiểm tra tuyến giáp, tuyến yên hoặc nhiễm sắc thể
- Chụp X-quang tuổi xương để xem xương phát triển đến mức nào
Điều trị dậy thì muộn
Nhiều trường hợp không có vấn đề nghiêm trọng. Họ chỉ đơn giản là phát triển muộn và sẽ dần bắt kịp.
Nếu cần, bác sĩ có thể giới thiệu đến bác sĩ nội tiết nhi.
Một số thiếu niên có thể được hỗ trợ bằng hormone:
- Bé trai: dùng testosterone liều thấp trong vài tháng để khởi động dậy thì.
- Bé gái: dùng estrogen liều thấp 4–6 tháng để kích thích phát triển ngực.
Sau điều trị, cơ thể thường tự tiếp tục quá trình dậy thì. Nếu không, bác sĩ sẽ trao đổi về liệu pháp hormone lâu dài.
Đối mặt với dậy thì muộn
Nhìn bạn bè thay đổi rõ rệt trong khi mình chưa có gì thay đổi có thể gây áp lực. Bạn có thể nghĩ rằng mình sẽ không bao giờ bắt kịp họ. Dù được trấn an, việc chờ đợi vẫn không dễ dàng.
Nếu bạn cảm thấy buồn bã, tự ti, hoặc gặp rắc rối ở trường, hãy tâm sự với bố mẹ, bác sĩ hoặc người lớn mà bạn tin tưởng. Họ có thể giúp bạn ổn định tâm lý.
Dậy thì muộn có thể khiến bạn lo lắng, nhưng thường có thể khắc phục. Đừng ngần ngại tìm sự hỗ trợ nếu bạn có bất kỳ băn khoăn nào.
